Сустрэліся мы...: ваеннае каханне вачамі Васіля Быкава

Подробности

Создано 09.06.2014 08:56

 

Сярод беларускіх пісьменнікаў, якія прыйшлі ў літаратуру ў другой палове ХХ стагоддзя, самую шырокую вядомасць атрымаў Васіль Быкаў. І гэта не было выпадковай удачай. Пісьменнік, надзелены магутным талентам і бескампраміснай сумленнасцю, упарта шукаў праўду народнага жыцця, ад паказу якой свядома не адступаўся ніколі.

Васіль Быкаў – пісьменнік, шматгранная творчасць якога не пазбаўленая рамантычнай плыні. Асабліва прыкметныя элементы рамантызму ў аповесцях «Альпійская балада», «Трэцяя ракета», «Пакахай мяне, салдацік», у аснову якіх пакладзены пачуцці паміж маладымі людзьмі, іх каханне ў ваенную пару. Зрэшты, сцэны сардачнай прыхільнасці, высокія душэўныя памкненні закаханых, іх перажыванні ў той ці іншай ступені мы сустракаем у многіх творах В. Быкава. Пісьменнік любуецца светлымі пачуццямі юнакоў і дзяўчат, цёплымі словамі абмалёўвае хараство ўзаемаадносінаў, дзе ён – мужны, яна – сціплая і жаноцкая. Да дарагіх сэрцу жанчын салдаты і афіцэры звяртаюцца ў думах, прыгадваючы мінулае, з імі звязваюць будучыню, да якой імкнуцца, за якую змагаюцца. Каханне надае байцам мужнасць і рашучасць у барацьбе з ворагамі. Многія з іх менавіта на фронце сустрэлі сваё першае каханне. Часам, гледзячы на жанчыну, байцы забываліся, што вакол вайна.

Васіль Быкаў прытрымліваўся меркавання , што антыгуманна, што побач з мужчынамі на фронце апынуліся і прадстаўніцы слабага полу. Для аўтара надзвычай жахліва, калі гіне дзяўчына. Прыклад гэтага Люся з аповесці «Трэццяя ракета», Каця з «Мёртвым не баліць», Вера з «Яго батальён», Франя з аповесці «Пакахай мяне, салдацік». На думку В. Быкава найважнейшае прызначэнне жанчыны ў працягу чалавечага роду, у наражэнні і выхаванні дзяцей, у клопаце пра сям'ю.

У творах В. Быкава праглядаецца, што мужчына, які па-сапраўднаму кахае жанчыну, ніколі не здрадзіць сваім баявым таварышам, сваёй радзіме. Гэтая заканамернасць у поўнай ступені прасочваецца ў аповесці «Трэццяя ракета».

Значнае месца ў быкаўскіх творах займаюць успаміны герояў. Прыгадваюцца каханыя, сем'і. Усведамленне ўласнага абавязку перад самымі блізкімі і роднымі перарастае ва ўсведамленне абавязку перад Радзімай, народам, тысячамі іншых каханых, маці, жонак і дзяцей. Прыкладам таму выступае старшына Карпенка з аповесці «Жураўліны крык», якут Папоў з «Трэццяй ракеты», Ігар Іваноўскі з аповесці «Дажыць да світання». Каханне напаўняе жыццё і барацьбу сэнсам, яно, відаць, перамагае і смерць.

У войску патрэбны, безумоўна, парадак і дысцыпліна. Але ж, хіба, справядліва, што жанчыны былі мабілізаваны на фронт, а кахаць пры гэтым забаранялася. Нягледзячы на загады-забабоны, калі сярод мужчын з'яўлялася жанчына, узнікала і каханне. Адбывалася гэта патаемна. Прасачыць гэта можна па вобразе лейтэнанта Барэйкі і Франі з аповесці «Пакахай мяне, салдацік», беларуса Івана Цярэшкі і італьянкі Джуліі Навэлі з «Альпійскай балады».

У інтымных узаемаадносінах немалаважную ролю адыгрывае знешні выгляд. Праўда, быкаўскія гераіні, прыгажуні ад прыроды, апрануты не самым лепшым чынам. Гэта ўсё вайна... Але дзяўчаты і ў латаных ботах захоўваюць сваю жаноцкасць. Апрануўшы ж сукенку яны назаўжды пакідаюць свой вобраз у памяці зачараваных мужчын. І тут можна звярнуцца да вобраза Франі з аповесці «Пакахай мяне, салдацік», Янінкі з «Дажыць да світання». Хлопцы, здаецца, менш дбаюць пра сваю знешнасць, але перад дзяўчатамі і ім хочацца выглядаць як мага больш прыстойна. Таму, нягледзячы на вайну, імкнуцца прывесці сябе ў парадак героі «Трэццяе ракеты», Змітрок Барэйка з аповесці «Пакахай мяне, салдацік», іншыя быкаўскія персанажы, побач з якімі знаходзяцца прадстаўніцы прыгожага полу.

Аднак Быкаў у сваіх творах адзначае і іншыя ганебныя з'явы. Сястра Мырыі з рамана «Кар'ер» гуляе з паліцаем. Маці Блішчынскага з аповесці «Здрада», муж якой мабілізаваны на вайну, бярэ сабе прымака з акружэнцаў. Неўзабаве гэты прыблуда-п'яніца становіцца паліцаем. У аповесці «Мёртвым не баліць» згадваецца эпізод, у якім салдат расказвае пра датэрміновае вяртанне з адпачынку. Ён прыехаў з фронту дахаты і даведаўся ад людзей, што жонка здраджвае. Прыкра стала на душы ў чырвонаармейца. Так і не пабыў дома. А Джуліі Навэлі з «Альпійскай балады» няпроста было выклікаць прыхільнасць Івана Цярэшкі, таму што ён, хоць і апасродкавана, таксама быў падмануты. Перад яго вачыма прайшло каханне ротнага Глебава і медсястры Анюткі. Цяжка паранены ротны памёр на аперацыйным стале. Не паспела загаіцца рана, атрыманая ў тым баі Цярэшкам, як Анюта здрадзіла памяці Глебава.

Часцей за ўсё ў творах Васіля Быкава апавядаецца пра каханне якое зарадзілася на вайне. У «Трэццяй ракеце» Лазняк кажа пра яго: «цяжкая і нават недарэчная на вайне з'ява...». У ліхую часіну бязлітасна ламаюцца людскія лёсы, што дае пра сябе знаць і пазней. Зноў жа, як і заўсёды, Васіль Быкаў пра ўсё піша вельмі дакладна і пераканальна, з той мастакоўскай выверанасцю, за якою выразна праглядвае нявыдуманая праўда часу, праўда абставін, рэалістычна ўзноўленых ва ўсёй іх складанасці.

	Асоба і час : беларускі біяграфічны альманах / уклад. А. Фядута. — Мн. : Лімарыус, 2009. — Вып. 1. — 499 с. : іл. Гэта альманах пра людзей, чые жыццё было звязанае з Беларуссю. У першы выпуск альманаха ўвайшлі матэрыялы, прысвечаныя добра вядомым асобам: Васілю Быкаву, Зоські Верас, Фёдару Фёдараву і інш.
	Асоба і час : беларускі біяграфічны альманах / уклад. А. Фядута. — Мн. : Лімарыус, 2010. — Вып. 2. — 390 с. : іл. Другі выпуск альманаха складаецца з матэрыялаў, прысвечаных як шырока вядомым у нашай гісторыі князю Вітаўту Вялікаму, пісьменнікам У. Караткевічу, В. Быкаву і М. Лужаніну, так і сціплым грамадзянам Беларусі, успаміны і дзённікі якіх дапамагаюць лепш зразумець іхні час.
	Асоба і час : беларускі біяграфічны альманах / уклад. А. Фядута. — Мн. : Лімарыус, 2011. — Вып. 4. — 409 с. : іл. У чацвёрты выпуск увайшлі матэрыялы, прысвечаныя выдатным дзеячам гісторыі і культуры, чые лёсы звязаны з беларускай зямлёй. Сярод іх А. Нарбут, А. Міцкевіч, У. Плятэр, В. Ластоўскі, Я. Баршчэўскі, З. Верас, Л. Геніюш, В. Быкаў.
	Бугаёў, Д. Служэнне Беларусі : праблемныя артыкулы, літаратурныя партрэты, эсэ, успаміны / Д. Бугаёў. — Мн. : Мастацкая літаратура, 2003. — 381 с.   У кнізе прыводзяцца звесткі пра творчасць, мастакоўскую і чалавечую адметнасць цэлага шэрагу пісьменнікаў – ад вялікіх класікаў да сучаснікаў. Літаратурныя з'явы разглядаюцца па-новаму.
	Быкаў, В. Выбранае / В. Быкаў. — Мн. : Ураджай, 2001. — 415 с. : іл. — (Школьная бібліятэка). У кнігу ўвайшлі аповесці «Абеліск», «Жураўліны крык», «Аблава», «Сотнікаў», а таксама апавяданні «Ружовы туман» і «Сцяна». Большасць твораў прысвечана паказу гераічных падзей Вялікай Айчыннай вайны.
	Быкаў, В. Пакахай мяне, салдацік : аповесці, апавяданні / В. Быкаў. — Мн. : Мастацкая літаратура, 2013. — 574 с.   Кнігу народнага пісьменніка Васіля Быкава складаюць аповесці і апавяданні, напісаныя ў розныя гады.
	Быкаў, В. Салдацкі лёс : аповесці, апавяданні / В. Быкаў. — Мн. : Мастацкая літаратура, 2014. — 304 с. : іл. У кнігу народнага пісьменніка Беларусі Васіля Быкава увайшлі аповесці і апавяданні, якія паказваюць нялёгкі салдацкі лёс у гады Вялікай Айчыннай вайны. Гэтыя творы сталі класікай беларускай літаратуры.
	Быков, В. Повести: Дожить до рассвета; Его батальон; Волчья стая; Сотников; Обелиск / В. Быков. — Мн. : Мастацкая літаратура, 1985. — 638 с. Повести Василя Быкова, народного писателя БССР, вошедшие в книгу, посвящены незабываемым событиям Великой Отечественной войны, мужеству и героизму советских воинов и партизан.
	Дзюбайла, П. К. У пошуках духоўных каштоўнасцей: беларуская проза сёння / П. К. Дзюбайла. — Мн. : Навука і тэхніка, 1987. — 176 с.   У кнізе паказваецца, як сучасная беларуская літаратура, глыбока занятая маральна-філасофскімі пошукамі, раскрыццём духоўных каштоўнасцей і асобнага чалавека і грамадства ў цэлым, змагаецца супраць бездухоўнасці. Даследуецца спрадвечна маральныя каштоўнасці, а таксама іх абнаўленне і абагачэнне ў сучасных умовах. У цэнтры ўвагі творы В. Быкава, І. Навуменкі, І. Чыгрынава, В. Адамчыка, В. Карамазава, А. Кудраўца і інш.
	Локун, В. І. Маральна-філасофскія пошукі беларускай ваеннай і гістарычнай прозы: 1950–1960-я гады / В. І. Локун. — Мн. : Навука і тэхніка, 1995. — 109 с.   Даследуецца змест беларускай прозы на тэму вайны і гістарычнага мінулага беларускага народа у пошукавым маральна-філасофскім аспекце. Разглядаюцца творы В. Быкава, А. Адамовіча, І. Навуменкі, І. Шамякіна, І. Чыгрынава і інш.
	Семнаццатай вясной : зборнік сучаснай беларускай прозы і крытыкі / уклад.: Л. Алейнік, М. Мінзер. — Мн. : Літаратура і Мастацтва, 2010. — 192 с. Пад адной вокладкай аб'яднаны хрэстаматыйныя творы і літаратуразнаўчыя артыкулы, у тым ліку і аповесць Васіля Быкава «Пакахай мяне, салдацік». У літартурна-крытычных артыкулах, уключаных у кнігу, аналізуюцца прыведзеныя творы і расказваецца пра жыццёвы і творчы шлях пісьменнікаў.

ЛІТАРАТУРА

1. Асоба ічас : беларускі біяграфічны альманах / уклад. А. Фядута. — Мн. : Лімарыус, 2009. — Вып. 1. — 499 с. : іл.

2. Асоба ічас : беларускі біяграфічны альманах / уклад. А. Фядута. — Мн. : Лімарыус, 2010. — Вып. 2. — 390 с. : іл.

3. Асоба ічас : беларускі біяграфічны альманах / уклад. А. Фядута. — Мн. : Лімарыус, 2011. — Вып. 4. — 409 с. : іл.

4. Бугаёў, Д. Праўда пра мужнасць беларусаў — на ўвесь свет / Д. Бугаёў // Семнаццатай вясной : зборнік сучаснай беларускай прозы і крытыкі / уклад.: Л. Алейнік, М. Мінзер. — Мн. : Літаратура і Мастацтва, 2010. — С. 8—21.

5. Бугаёў, Д. Служэнне Беларусі : праблемныя артыкулы, літаратурныя партрэты, эсэ, успаміны / Д. Бугаёў. — Мн. : Мастацкая літаратура, 2003. — 381 с.

6. Быкаў, В. Выбранае / В. Быкаў. — Мн. : Ураджай, 2001. — 415 с. : іл. — (Школьная бібліятэка).

7. Быкаў, В. Пакахай мяне, салдацік : аповесці, апавяданні / В. Быкаў. — Мн. : Мастацкая літаратура, 2013. — 574 с.

8. Быкаў, В. Салдацкі лёс : аповесці, апавяданні / В. Быкаў. — Мн. : Мастацкая літаратура, 2014. — 304 с. : іл.

9. Быков, В. Повести: Дожить до рассвета; Его батальон; Волчья стая; Сотников; Обелиск / В. Быков. — Мн. : Мастацкая літаратура, 1985. — 638 с.

10. Дзюбайла, П. К. У пошуках духоўных каштоўнасцей: беларуская проза сёння / П. К. Дзюбайла. — Мн. : Навука і тэхніка, 1987. — 176 с.

11. Лебедзеў, У. А. Рэалістычная і рамантычная трактоўка вобразаў у творчасці Васіля Быкава / У. А. Лебедзеў // Беларуская літаратура / рэдкал.: М. М. Грынчык (гал. рэд.) [і інш.]. — Мн. : Універсітэтскае, 1984. — С. 142—147.

12. Локун, В. І. Маральна-філасофскія пошукі беларускай ваеннай і гістарычнай прозы: 1950–1960-я гады / В. І. Локун. — Мн. : Навука і тэхніка, 1995. — 109 с.

13. Навойчык, П. Трагізм малой прозы В. Быкава канца ХХ ст. / П. Навойчык // Мова — літаратура — культура : матэрыялы V Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 80-годдзя прафесара Льва Міхайлавіча Шакуна), г. Мінск, 16—17 лістапада 2006 года. — Мн. : Права і эканоміка, 2007. — С. 533—535.

• Вперёд >