Твораў беларускай літаратуры, пакладзеных на мову кіно, даволі многа. І асаблівае месца ў гэтым спісе займае экранізацыя спадчыны Уладзіміра Караткевіча. Сам Уладзімір Сямёнавіч казаў, што «раман прачытаюць дзясяткі тысяч – стужку паглядзяць мільёны».

Уладзіміра Караткевіча даследчыкі і пісьменнікі называюць феноменам у літаратуры. Пачаўшы свой шлях з паэзіі, узнёсла-метафарычных апавяданняў, заняўшы своеасаблівае месца ў прозе, рамантык з няўтольнай прагай пазнаваць і даследаваць не мог не дакрануцца і да кіно. Ён паступіў на Вышэйшыя сцэнарныя курсы і атрымаў дыплом прафесійнага кінадраматурга. Для кіно пісаў спачатку дыктарскія тэксты і сцэнарыі дакументальных і навукова-папулярных фільмаў.

Супрацоўніцтва Уладзіміра Караткевіча з кінематографам пачалося з экранізацыі яго тэлефільмаў-спектакляў: «Млын на Сініх Вірах» (1959 г., рэж. В. Карпілаў), «Званы Віцебска» (1974 г., рэж. В. Мазынскі), «Сіняя-Сіняя» (1980 г., рэж. Н. Арцімовіч), «Калыска чатырох чараўніц» (1992 г., сцэн.-рэж. Л. Тарасава), «Лісце каштанаў» (1981 г., рэж. У. Забэла), «Кніганошы» (1987 г., сцэн.-рэж. У. Траццякоў), «Ладдзя роспачы» (1981 г., рэж. Л. Тарасава; мультфільм – 1987 г., рэж. А. Белавусаў), кінафільмаў: «Хрыстос прызямліўся ў Гародні» (1967–1989 гг.), «Дзікае паляванне караля Стаха» (1979 г., рэж. В. Рубінчык), «Чорны замак Альшанскі» (1983 г., рэж. М. Пташук), «Маці ўрагану» (1991 г., рэж. Ю. Марухін), «Сівая легенда» (1991 г., рэж. Б. Парэмба).

Непаўторная, насычаная сонечнай энергіяй жыцця, рыцарска-рамантычная творчасць У. Караткевіча не аднойчы прываблівала майстроў кіно і тэлебачання, радыё, оперы, балета і інш.

Асноўную частку мастацкай спадчыны пісьменніка складаюць творы на гістарычную тэму, у якіх адлюстравана хроніка падзей на тэрыторыі Беларусі ў розныя эпохі: «Кастусь Каліноўскі» (1963), «Званы Віцебска» (1973), «Маці ўрагану» (1982). У іх аснове – народныя паўстанні супраць сацыяльнага, нацыянальнага і рэлігійнага прыгнёту. У цэнтры драматургічных твораў – вобразы кіраўнікоў паўстання, народных змагароў, моцных і валявых людзей, якія аддалі сваё жыццё за вызваленне свайго народа.

Экранізацыя рамана «Хрыстос прызямліўся ў Гародні» адбывалася пры складаных акалічнасцях: сам пісьменнік вызначыў яго жанр як «Евангелле ад Іуды», але інстанцыі, што мелі дачыненне да кінавытворчасці, патрабавалі ўдакладненняў. Таму толькі ў 1967 годзе фільм быў выпушчаны пад назвай «Жыццё і ўзнясенне Юрася Братчыка» ў скарочаным выглядзе. Па ініцыятыве Саюза кінематаграфістаў БССР у 1989 годзе ён быў адноўлены і рэкамендаваны для паказу ў кінатэатрах і кінаклубах пад назвай «Хрыстос прызямліўся ў Гародні».

Акрамя народных трагедый, у пісьменніка ёсць творы, дзе ў цэнтры сюжэта – таямнічая гісторыя даўніны, якую даследуе галоўны герой. Менавіта экранізацыі гэтых твораў сталі самымі папулярнымі ў гледачоў. Гэта аповесць «Дзікае паляванне караля Стаха» і раман «Чорны замак Альшанскі».

Рэжысёр В. Рубінчык паставіў фільм «Дзікае паляванне караля Стаха» ў жанры фантастычнага рэалізму. Калі адбылася прэм'ера фільма, Уладзімір Сямёнавіч мовіў так: «Гэта не зусім па мне, але ж ад мяне...». У яго дапытваліся «Дык што, вы як аўтар сцэнарыя не прымаеце фільм?» – «Не, я так не кажу... Рэжысёр мае права на сваё бачанне...».

Карціна была ўспрынята без асаблівага энтузіязму. У той жа час фільм атрымліваў ганаровыя дыпломы на розных ўсесаюзных і міжнародных кінафестывалях. Рэжысёр казаў на прэм'еры: «Мы рабілі фільм на падзеях аповесці, але для тых, хто яе не чытаў, у кантэксце з іншымі кінематаграфічнымі творамі».

Узаемаадносіны кінематографа з творчасцю Уладзіміра Караткевіча складаныя, бо немагчыма патрапіць у ягоную «каляіну», цяжка ўзнавіць вельмі своеасаблівы мастацкі свет. Гэта пацвердзіла і практыка стварэння фільмаў. Напэўна, гэта добра ўсведамляў і кінарэжысёр Міхаіл Пташук, калі выбіраў цяжкі для экранізацыі раман У. Караткевіча «Чорны замак Альшанскі». Фільм пад такой назвай з'явіўся на тэлеэкранах у 1983 годзе. I хаця аўтарам сцэнарыя быў сам Уладзімір Сямёнавіч, экранны «Замак» быў аддалены ад літаратурнага.

Фільм выклікаў шырокую дыскусію ў беларускай прэсе. Адзначаліся яго пластычная выразнасць, добрая аператарская работа, акцёрскае выкананне. Але разам з тым карціну называлі «фантазіяй на тэму Уладзіміра Караткевіча», гаварылі пра гістарычныя недакладнасці ў фільме.

У фільмах-экранізацыях па творах У. Караткевіча ўнутраны голас аўтара (голас яго лірычнага героя), як правіла, знікае. Дзеянне вядзецца аб'ектыўна, ад трэцяй асобы. Галоўны герой тут паказаны звонку, як адзін з персанажаў.

Наступны фільм па творах У. С. Караткевіча быў створаны ўжо пасля смерці пісьменніка – гэта п'еса «Маці ўрагану». Яна пісалася для сцэны, з улікам спецыфікі тэатральнага дзеяння, а п'есу экранізаваць нават цяжэй, чым прозу. Але ўсё гэта не спалохала рэжысёра-аператара кінастудыі «Беларусьфільм» Юрыя Марухіна і кінадраматурга Уладзіміра Галаванава, які напісаў сцэнарый паводле п'есы. Фільм быў экранізаваны ў 1990 годзе. Ніякіх істотных перайначанняў зместу п'есы экранізатары не рабілі, хаця ў тытрах пазначылі – «па матывах».

Сярод твораў Уладзіміра Караткевіча ёсць і такія, дзе асабліва адчуваецца жанр легенды. Гэта аповесць «Сівая легенда» і апавяданне-легенда «Ладдзя роспачы».

Паколькі гістарычная памяць Караткевіча вядзе яго ў нетры стагоддзяў, то ён з дакладнасцю аднаўляе жорсткія норавы розных эпох, катаванні, здзекі над героямі. Аўтар нібы атаясамляе сябе з галоўным героем, спачувае яму.

Для экранізацыі аповесці У. Караткевіча «Сівая легенда» (вытворчасць 1991 г.) кінастудыяй быў запрошаны польскі рэжысёр Богдан Парэмба, яму прапанавалі сцэнарый С. Булыгі і У. Мацвеева.

У тэлефільме «Ладдзя роспачы» (1980 г., рэж. Л. Тарасава) аўтары апелі рамантычнае каханне, якое перамагае смерць. Ён сугучны з аповесцю пісьменніка, у яго асаблівая інтанацыя – спалучэнне гарэзлівай жартаўлівасці, іроніі, сарказму і сапраўднага трагізму.

Уладзімір Караткевіч – несумненны класік гісторыка-рамантычнага напрамку ў айчыннай літаратуры. У аснове амаль усіх твораў аўтара – гістарычныя падзеі розных часоў у аздобе рамантычна ўзнёслых легенд.

3 багатай спадчыны таленавітага, з непаўторнай адметнасцю паэта, пісьменніка і драматурга кінематаграфісты пакуль скарысталі няшмат. У кожным з фільмаў падзеі і героі з народнай гісторыі, з мараў і надзей нашых продкаў. Дзякуючы ім змест і жанравая палітра кінематографа ўзбагаціліся.