Каб загучала Слова Божае па-беларуску на ўвесь голас!

Подробности

Создано 10.04.2017 08:30

У канцы XV – першай палове XVI стст. у перадавых краінах Еўропы зараджаліся новыя грамадскія адносіны і новы светапогляд, развіваліся навукі, культура, літаратура, мастацтва. Беларусь стала актыўнай удзельніцай агульнаеўрапейскага культурна-гістарычнага прагрэсу. Час заклікаў да дзейнасці людзей новага светапогляду, ініцыятыўных і смелых, усебакова адукаваных асветнікаў-гуманістаў, якім суджана было адкрыць новую старонку ў гісторыі нацыянальнай культуры. Самым выдатным сярод іх стаў Францыск Скарына.

З кожным годам, з кожным дзесяцігоддзем мы ўсё больш выразна ўсведамляем веліч здзяйсненняў нашага першадрукара. Францыск Скарына ўваходзіць у агульную плеяду выдатных славянскіх і ўсходнеславянскіх першадрукароў, ён з'яўляецца самым яркім і найбольш вядомым творцам беларускай культуры, здольным прадставіць яе ва ўсёй шматграннасці і паўнаце. Францыск Скарына – славуты дзеяч культуры, асветнік, вучоны, пісьменнік, перакладчык, заснавальнік беларускага і ўсходнеславянскага кнігадрукавання, філосаф-гуманіст, тэолаг, лекар, батанік, грамадскі дзеяч, прадпрымальнік.

Многія факты з жыцця і творчай дзейнасці славутага асветніка застаюцца нявысветленымі. Будучы асветнік нарадзіўся прыкладна ў 1485–1490 гг. у купецкай сям'і ў горадзе Полацку. У той час Полацк быў адным з самых буйных і багацейшых гарадоў Вялікага Княства Літоўскага. Першапачатковую адукацыю Францыск атрымаў у родным горадзе. У тыя часы ў Полацку існавала брацкая праваслаўная школа, а таксама школа пры манастыры каталіцкіх манахаў-бернардзінцаў. Тое ж, што Скарына змог ў Кракаве слухаць лекцыі на лацінскай мове, паказвае, што ён у дасканаласці ведаў гэтую мову. Яшчэ ў родным Полацку ў юнака Скарыны зарадзілася тая іскра прызвання – служыць свайму народу, што і вызначыла ўвесь яго жыццёвы шлях.

У 1504 г. малады палачанін паступіў у Кракаўскі ўніверсітэт на аддзяленне вольных мастацтваў, дзе і атрымаў універсальную адукацыю. У 1506 годзе закончыў універсітэт са ступенню бакалаўра філасофіі. Дзе знаходзіўся Скарына з 1506 па восень 1512 г. – невядома. Вядома, што ў 1512 г. Францыск Скарына бліскуча здаў экзамен на атрыманне вучонай ступені доктара медыцынскіх навук у Падуанскім універсітэце, адным з самых прэстыжных тагачасных універсітэтаў. Скарына стаў першым выхадцам з усходніх славян, якія ў Італіі атрымалі вышэйшую ў медыцыне навуковую ступень.

Пасля Падуі сляды Скарыны зноў губляюцца на некалькі гадоў. Вядома, што ён быў у Вільні, а потым накіраваўся ў Прагу, каб стварыць першую ў гісторыі беларускага народа і ўсходняга славянства друкарню.

Прага для кнігадрукарскай працы была выбрана ім зусім невыпадкова. Гэты горад з'яўляўся буйнейшым цэнтрам гуманістычнага руху ва ўсім славянскім свеце, важным палітычным і культурным цэнтрам. Менавіта там Скарына і атрымаў вялікія магчымасці для свабоднай творчай дзейнасці: у прыватнасці, меў пад рукой выдадзеную яшчэ ў 1506 годзе на чэшскай мове Біблію, а таксама стараславянскія рукапісныя кнігі. Ён мог супрацоўнічаць з выдатнымі чэшскімі вучонымі і адчуваў свабоду ад каталіцкай рэакцыі і самавольства.

Першай кнігай, выдадзенай у Празе ў 1517 г., быў «Псалтыр». Гэта адна з найбольш распаўсюджаных у хрысціянскім пісьменстве кніг Старога запавету. Скарына разглядаў біблейскія кнігі не толькі як Свяшчэннае Пісанне, але і як крыніцу свецкіх ведаў, падыходзіў да іх з боку адукацыйнага і маральнага зместу. Клапаціўся аб тым, каб кніга была добра зразумелай чытачам. Для гэтага на палях лістоў Скарына рабіў пераклад на тагачасную беларускую літаратурную мову і даваў тлумачэнне асобных слоў, якія маглі быць незразумелымі для простых людзей. У 1517–1519 гг. у Празе Скарына выдаў на старабеларускай мове 22 кнігі Старога Запавету. У іх выданні Скарыне спрыяў віленскі фінансавы магнат Багдан Онкаў. Пражскія выданні незвычайныя як па колькасці змяшчальных у іх ілюстрацый, так і па якасці. Ілюстрацыі Скарыны дапаўняюць арнаментальныя гравюры, якія надаюць выданням выразнасць, дэкаратыўнасць, выконваюць важную ролю ў стварэнні ўнутранай структуры кнігі, мастацка-эстэтычнага аблічча выданняў. Шрыфт выданняў Скарыны, які з'яўляецца выдатным помнікам славянскага друку, ствараўся па яго ўласных малюнках або эскізах.

Каля 1520 г. Скарына пераехаў у сталіцу Вялікага Княства Літоўскага. Прыкладна ў 1522 г., дзякуючы матэрыяльнай падтрымцы ўсё таго ж Багдана Онкава і бургамістра Якуба Бабіча, Скарына заснаваў уласную друкарню ў Вільні, якая стала першай падобнай установай у Вялікім Княстве Літоўскім. У ёй надрукаваны «Малая падарожная кніжка» і «Апостал». Беларускае кнігадрукаванне пачалося адразу на еўрапейскім узроўні. Абодва выданні мелі характар зборнікаў, якія ўключалі тэксты рэлігійнага, навучальнага і асветніцкага характару; вылучаліся высокай якасцю друку, характэрнымі мастацкімі, гравюрнымі і арнаментальнымі ўпрыгожаннямі, шрыфтам і іншымі кампанентамі выдавецкага майстэрства. Пасля выпуску дзвюх кніг выдавецкая дзейнасць Скарыны ў Вільні спынілася назаўсёды. Канкрэтных дакументаў аб прычынах спынення кнігадрукавання не захавалася.

У сярэдзіне 1530-х гг. асветнік канчаткова выехаў за мяжу і зноў пасяліўся ў Празе, тут прайшлі яго апошнія гады. Памёр Францыск Скарына не пазней за 1552 г.

Францыск Скарына быў незвычайнай асобай, чалавекам высокай культуры, сапраўдным гуманістам. Усе свае веды і майстэрства, усю сваю душу ён уклаў у свае кнігі. Асветніцкія ідэі і памкненні нашага слыннага першадрукара найдалей знайшлі падтрымку і развіццё ў справах і здзяйсненнях яго паслядоўнікаў – Сымона Буднага, Васіля Цяпінскага, братоў Зізаніяў, якія разам, за кароткі прамежак часу, вывелі беларускі народ у рады перадавых на еўрапейскім кантыненце.

	Агіевіч, У. У. Імя і справа Скарыны: у чыіх руках спадчына / У. У. Агіевіч. – Мінск : Беларуская навука, 2002. – 319 с. У кнізе ацэньваецца духоўная спадчына асветніка і першадрукара Георгія (Францыска) Скарыны. У даследаванні выкарыстаны тэкставыя і графічныя творы Скарыны, а таксама дакументальныя матэрыялы. Разглядаецца месца беларускай культуры і навукі ў сусветнай гісторыі.
	Белорусский просветитель Франциск Скорина и начало книгопечатания в Белоруссии и Литве / редкол.: А. А. Сидоров (пред.) [и др.]. – Москва : Наука, 1979. – 279 с. В книге собраны доклады и сообщения, сделанные на научной сессии «Федоровские чтения 1977», состоявшейся 15–16 декабря 1977 г. Сессия продемонстрировала интерес ученых к жизни и деятельности Ф. Скорины.
	Казбярук, У. Францішак Скарына : навукова-папулярны нарыс / У. Казбярук. – Мінск : Мастацкая літаратура, 2003. – 174 с. Аўтар разглядае асобу Ф. Скарыны ў культурна-гістарычным кантэксце, расказвае пра найбольш важныя і загадкавыя факты з жыцця першадрукара, імкнецца асвятліць некаторыя спрэчныя пытанні, якія хвалююць даследчыкаў.
	Клышка, А. Францыск Скарына, альбо Як да нас прыйшла кніга / А. Клышка. – Мінск : Беларусь, 2016. – 199 с. У кнізе расказваецца пра жыццё нашага выдатнага земляка, першадрукара ўсходняга славянства.
	Кніжная спадчына Францыска Скарыны = Книжное наследие Франциска Скорины = Book heritage of Francysk Skaryna : [да 500-годдзя беларускага кнігадрукавання] / Нацыянальная бібліятэка Беларусі ; [аўтары ідэі : Р. С. Матульскі, П. У. Калаур ; адказны рэд. А. А. Суша ; пер. на англ. мову: Г. М. Каваленка, І. В. Ісаева ; літ. пер. прадмоў Ф. Скарыны на сучасныя бел. і рус. мовы А. У. Бразгунова]. – Т. 1 : Кніга Быцця = Книга Бытия = The book of Genesis. – Мінск : [Нацыянальная бібліятэка Беларусі], 2013. – 269 с.
	Суша, А. Францыск Скарына : у 3 ч. / Алесь Суша. – Мінск : Беларуская энцыклапедыя імя П. Броўкі, 2016. – Ч. 1 : Чалавек-энцыклапедыя. – 120 с. : iл. – (Беларуская дзіцячая энцыклапедыя). Першая кніга серыі «Беларуская дзіцячая энцыклапедыя» прысвечана беларускаму першадрукару, вядомаму творцу беларускай культуры. Гэта сапраўды чалавек-энцыклапедыя, яго талент праяўляўся літаральна ва ўсім: беларускі і ўсходнеславянскі першадрукар, выдавец, перакладчык Бібліі на родную мову, пісьменнік, філосаф-гуманіст, тэолаг, вучоны, лекар, батанік, грамадскі дзеяч, прадпрымальнік...
	Суша, А. Францыск Скарына : у 3 ч. / Алесь Суша. – Мінск : Беларуская энцыклапедыя імя П. Броўкі, 2016. – Ч. 2 : Чалавек свету. – 128 с. : iл. – (Беларуская дзіцячая энцыклапедыя). Кніга «Францыск Скарына – чалавек свету», прысвечана падарожжам вялiкага палачанiна. Жыццёвы і творчы шлях беларускага першадрукара і асветніка звязвае нашу зямлю з многімі краінамі свету. Сярод іх Вялікае Княства Літоўскае, Польскае, Дацкае і Чэшскае Каралеўствы, Венецыянская Рэспубліка... Фактычна, увесь тагачасны цывілізаваны свет быў добра вядомы Скарыне. А праз яго асобу многія дазнаваліся пра Беларусь.
	Суша, А. Францыск Скарына : у 3 ч. / Алесь Суша. – Мінск : Беларуская энцыклапедыя імя П. Броўкі, 2016. – Ч. 3 : Чалавек-легенда. – 112 с. : iл. – (Беларуская дзіцячая энцыклапедыя). Кніга «Францыск Скарына – чалавек-легенда», распавядае пра спадчыну Скарыны. Тут ёсць раздзелы пра рукапiсную кнiгу, узнiкненне кнiгадрукавання, тэхналогii, якiмi карысталiся ў тую эпоху. Паколькi выданне адрасавана юным чытачам, яно максiмальна вiзуалiзавана.
	Францыск Скарына на мовах народаў свету / уклад., паслясл. А. Карлюкевіча ; прадм. А. Сушы. – Мінск : Звязда, 2014. – 133 с. У выданні ўпершыню прадстаўлены пераклады прадмовы Францыска Скарыны да кнігі «Юдзіф» на 64 мовы народаў свету, што робіць значны ўнёсак у спадчыну Ф. Скарыны.

ЛІТАРАТУРА

1. Агіевіч, У. У. Імя і справа Скарыны : у чыіх руках спадчына / У. У. Агіевіч. – Мінск : Бел. навука, 2002. – 319 с.

2. Белорусский просветитель Франциск Скорина и начало книгопечатания в Белоруссии и Литве / редкол.: А. А. Сидоров (пред.) [и др.]. – Москва : Наука, 1979. – 279 с.

3. Бярозкіна, Н. Ю. Гісторыя кнігадрукавання Беларусі (ХVІ – пачатак ХХ ст.) / Н. Ю. Бярозкіна. – Мінск : Беларуская навука, 1998. – 199 с.

4. Варанько, К. Д. Да 525-годдзя з дня нараджэння Ф. Скарыны (1490?–1551?) / К. Д. Варанько // Адукацыя і выхаванне. – 2015. – № 9. – С. 72–75.

5. Галенчанка, Г. Я. Францыск Скарына – беларускі і ўсходнеславянскі першадрукар / Г. Я. Галенчанка. – Мінск : Навука і тэхніка, 1993. – 280 с.

6. Голубева, Л. Францыск Скарына (1490–1551) – грамадскі дзеяч, мысліцель, першадрукар, асветнік, адвакат / Л. Голубева // Юстыцыя Беларусі. – 2003. – № 6. – С. 11–12.

7. Дварчанін, І. С. Францішак Скарына як культурны дзеяч і гуманіст на беларускай ніве / І. С. Дварчанін ; пер. з чэш. Т. Кароткай. – Мінск : Навука і тэхніка, 1991. – 187 с.

8. Казбярук, У. Францішак Скарына : навукова-папулярны нарыс / У. Казбярук. – Мінск : Мастацкая літаратура, 2003. – 174 с.

9. Клышка А. Францыск Скарына, альбо Як да нас прыйшла кніга / А. Клышка. – Мінск : Беларусь, 2016. – 199 с.

10. Кодэр, Д. Мой Франциск Скорина : эссе / Д. Кодэр ; пер. с англ. А. Новиков, Г. Ермаков. – Мінск : Беларускі кнігазбор, 2000. – 72 с.

11. Лаўрэнава, Л. Францыск Скарына : інфармацыйная гадзіна / Л. Лаўрэнава // Бібліятэка прапануе. – 2016. – № 2. – С. 28–30.

12. Мяснікоў, А. Францыск Скарына (каля 1490–1541): хросны бацька кнігадрукавання / А. Мяснікоў // Сто асоб беларускай гісторыі : гістарычныя партрэты / А. Мяснікоў. – Мінск : Литература и искусство, 2008. – С. 36–39.

13. Скарына, Ф. Выбраныя творы / Ф. Скарына. – Мінск : Беларуская навука, 2008. – 110 с.

14. Слаўны сын Беларусі : кніга пра Скарыну / уклад. С. С. Панізнік. – Мінск : Юнацтва, 1994. – 254 с.

15. Суша, А. Францыск Скарына : у 3 ч. / Алесь Суша. – Мінск : Беларуская энцыклапедыя імя П. Броўкі, 2016. – Ч. 1 : Чалавек-энцыклапедыя. – 120 с. : iл. – (Беларуская дзіцячая энцыклапедыя).

16. Суша, А. Францыск Скарына : у 3 ч. / Алесь Суша. – Мінск : Беларуская энцыклапедыя імя П. Броўкі, 2016. – Ч. 2 : Чалавек свету. – 128 с. : iл. – (Беларуская дзіцячая энцыклапедыя).

17. Суша, А. Францыск Скарына : у 3 ч. / Алесь Суша. – Мінск : Беларуская энцыклапедыя імя П. Броўкі, 2016. – Ч. 3 : Чалавек-легенда 112 с. : iл. – (Беларуская дзіцячая энцыклапедыя).

18. Суша, А. Слова Скарыны – спадчына чалавецтва / А. Суша // Францыск Скарына на мовах народаў свету / уклад., паслясл. А. Карлюкевіча ; прадм. А. Сушы. – Мінск : Звязда, 2014. – С. 5–13.

19. Шимолин, В. Франциск Скорина: московский след / В. Шимолин // Беларуская думка. – 2016. – № 3. – С. 86–91.

• < Назад
• Вперёд >